میراثآریا: انسانها از زمانی که حیوانات وحشی را اهلی کردند و آنها را برای پرورش به مناطق مختلف از جمله ارتفاعات و دشتها میُبردند، نیاز به زیرانداز و تنپوشی گرم داشتند.
در همین راستا با توجه به فراوانی مواد اولیه و پیبردن به خاصیت پشم، هنرصنعت «نمدمالی» شکل گرفت و تا به امروز نیز ادامه دارد.
شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری که به لحاظ ارتفاع بین سایر مراکز استانهای کشور به «بام ایران» شُهرت یافته است در بخش دامداری و دامپروری در کنار سایر حوزههای دشگر مانند کشاورزی ظرفیت، پتانسیل و قابلیت بسیار مطلوبی دارد و به همین لحاظ تولیدات دامی از جمله پشم یکی از مهمترین و اصلیترین مواد اولیه در این استان بهشمار میرود.
در همین راستا «نمدمالی» در چهارمحال و بختیاری و بهخصوص شهرهای شهرکرد و بروجن رونق خاصی در این استان دارد، بهطوری که شهرکرد در سال ۱۳۹۷ بهعنوان «شهر ملی نمد» انتخاب و معرفی شد.
هماکنون ۵۰۰ هنرمند نمدمال در ۱۵ کارگاه بزرگ تولیدی چهارمحال و بختیاری فعالیت میکنند که از این تعداد ۴۰۰ نفر در شهرکرد و ۱۰۰ نفر در بروجن به «نمدمالی» مشغول هستند.
با توجه به کاربرد زیاد «نمد»، قابلیت استفاده از تولیدات مرتبط با این هنرصنعت در صنایع گردشگری، خودروسازی، دفاع و ورزش نیز وجود دارد.
تولید محصولات نمدی در چهارمحال و بختیاری به دو روش سنتی و نوین انجام میشود.
امروزه در بخش تولید نمدهای نوین بهعلت نوآوری و کاربردهای مختلف افزونبر ۴۰ نوع محصول نمدی در چهارمحال و بختیاری تولید و روانه بازارهای مصرف داخلی و خارجی میشود.
سالانه ۴۰ تن انواع محصولات نمدی در چهارمحال و بختیاری تولید میشود که قابلیت افزایش تا ۵۰ تن را دارد.
براساس نظر و عقیده کارشناسان حوزه صنایعدستی و هنرهای سنتی، با توجه به پتانسیل بسیار بالا و تنوع انواع «نمد» تولیدی در چهارمحال و بختیاری بهخصوص شهرکرد ظرفیت جهانی شدن در حوزه تولید این هنرصنعت را دارد.
بههمین منظور مراحل تبدیل شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری به عنوان «شهر جهانی» نمد انجام شده و در حال پیگیری است.
نمدمالی در چهارمحال و بختیاری هشت مرحله دارد، پس از آن که عشایر گوسفندان خود را در خردادماه هر سال از قشلاق به ییلاق آورند، پشم گوسفندان را در آبهای جاری شستوشو میکنند که در اصطلاح محلی به آن «گردهشور» میگویند.
سپس در مراسمی خاص پشم گوسفندان را بهوسیله قیچی مخصوصی به نام «چره» میچینند و پشم هر گوسفند را جداگانه بستهبندی میکنند.
پس از چیدن پشمها و جداسازی آنها از نظر رنگبندی و کیفیت، صنعتگران «نمدمال» که بیشتر بهصورت سنتی در مجاورت عشایر هستند، پشم مورد نیاز را خریداری و به محل کار خود منتقل میکنند.
مرحله نخست پشم «حلاجی» است، در گذشته «حلاجی» بهوسیله کمانهای دستی انجام میشد و در یکی دو دهه اخیر «حلاجی» بهوسیله دستگاه انجام میشود.
سپس براساس نوع نمدی که میخواهند مالش دهند قالب آن را پهن میکنند که بهطور معمول قالب یک تکه حصیر است.
پس از این کار بهوسیله ابزار سادهای به نام «پنجی یا پنجک» الیاف پشم حلاجی شده را تا ارتفاع ۶۰ سانتیمتر بر روی قالب بهصورت یکنواخت میریزند و به اصطلاح محلی پشم را بر روی قالب بهشکل پُف یا پُفکی درآورده که بعد از این عمل با همان وسیله «پنجی یا پنجک» بر روی پشم پُف شده فشار میدهند تا کمی از حجم آن کاسته شود.
در مرحله دوم بر روی پشمهای ریخته شده در قالب بهصورت یکنواخت «آب داغ» میریزند که این عمل پشم را سنگین کرده و در همان مرحله الیاف پشم به یکدیگر زنجیر میشوند.
در مرحله سوم قالب را بهصورت لوله میپیچند، دور آن را با طناب میبندند و حدود ۲۰ دقیقه تحت فشار چند کارگر با دست پا به آن ضربه میزنند تا الیاف پشم بهم فشرده و نسجگونه شود که به این مرحله «خامه» میگویند.
در مرحله چهارم قالب را باز کرده و لبههای «نمد» را روی خود برگردان کرده و مقدار کمی پشم حلاجی شده در آن اضافه میکنند و بر روی سطح کار مخلوطی از آب و صابون پخته شده (صابون معروف به پی) میریزند و دوباره قالب را بسته و مالش میدهند.
در مرحله پنجم قالب را باز کرده و نوبت گذاردن نقش و طرح بر روی نمد شده که به دو طریق انجام میشود.
در این مرحله قبل از ریختن پشم بر روی قالب نقش ترسیم و طراحی میشود و بعد روی آن به هم میچسبند.
در نمد قالب کرده نقش از قبل ساخته و تهیه میکنند و بر روی آن میگذارند و بهوسیله محلول آب گرم و صابون با فشار و مالش دادن، طرح و نقش را بر روی نمد چسبانده و بعد نمد را لوله کرده و مالش میدهند.
در مرحله شِشُم دوباره «نمد» را بهصورت لوله درآورده و به مدت ۱.۵ تا ۲ ساعت مالش و ورز میدهند و هنگام انجام مالش نسبت به صاف کردن و قرینهکردن طرح و نقش اقدام میکنند.
در مرحله هفتم پس از انجام کار مالش، ابتدا نسبت به صاف کردن ابعاد «نمد»، رفع کجیها و برطرف کردن اختلاف سطح احتمالی و پُرزسوزی و اصلاح آن اقدام میشود.
در مرحله هشتم «نمد» آماده شده با آب ولرم شستوشو، سپس در آفتاب مستقیم خشک و آماده عرضه به بازار میشود.
امروزه صنعت به کمک «نمدمالی» آمده و ابزاری مانند ماشینبرقی «حلاجی» بهجای «کمان دستی» و ضربهزدن برقی ۲۰ درصد کار تولید «نمد» را انجام میدهد.
اما این در حالی است بهعلت زحمات طاقتفرسا، داشتن فیزیک بدنی خشن و سخت برای انجام «نمدمالی» و نداشتن درآمد کافی امکان حضور جوانان در این رشته فراهم نیست.
نمدمالی، کلاهمالی، قفلسازی، گلبندی خاتم، گیوهدوزی، گلیمبافی، چوقابافی، لباسهای محلی، جاجیمبافی، چلنگری، طراحی سنتی، سفالگری سنتی، مشبک چوب، خراطی چوب، زیورآلات سنتی، ملیلهدوزی، حجاری سنتی، قلمزنی روی فلز، رنگرزی، گچبری و بافتنیهای از مهمترین رشتههای صنایعدستی و هنرهای سنتی چهارمحال و بختیاری است.
تاکنون ۵۵ رشته صنایعدستی و هنرهای سنتی از چهارمحال و بختیاری مُهر اصالت ملی و ۹ رشته مُهر اصالت بینالمللی دریافت کرده است.
انتهای پیام/
نظر شما